De afgelopen weken is twee keer een motie ingediend door een aantal partijen, waarin zij oproepen de werkzaamheden in de bossen uit te stellen en eerst nog een second opinion te laten uitvoeren naar het uit te voeren onderhoud.
PvdA/GroenLinks blij te lezen dat VVD, Dorpsbelang en Voor U! tot het inzicht zijn gekomen dat bossen ongelooflijk belangrijk zijn. En ook dat ze in het verleden kennelijk té gemakkelijk geoordeeld hebben over het beheer daarvan. Wat dat betreft denken wij, beter laat dan nooit!
Maar mocht met deze motie het beeld opgeroepen zijn dat de hele raad onvoldoende op de hoogte was, dan willen we toch allereerst dat beeld rechtzetten. Voor onze fractie is de informatie uit de petitie van mevrouw Warmoeskerken en de motie van de VVD niet nieuw. Voor ons waren de verschillende vormen van bosbeheer de afgelopen jaren al onderdeel van de besluitvorming.
Wij hebben ons daarbij door experts van zowel Staatsbosbeheer, Bosgroep Zuid, Verwey als ook diverse andere betrokkenen laten informeren en hebben afgelopen maart al een weloverwogen besluit genomen. Ook hebben we ondermeer de landelijke bossenstrategie bestudeerd en getoetst of te plannen voor Son en Breugel daarmee in lijn waren.
In dit betoog gaan we in op drie onderwerpen, namelijk:
- De kwaliteit van onze bossen;
- De verschillende beheermogelijkheden; en
- Nut en noodzaak van een second opinion
Kwaliteit van onze bossen
De bossen in Son en Breugel zijn grotendeels in de 20e eeuw aangeplant en gebruikt als ontginningsbos. Er werd voornamelijk grove den geplant, waarvan het hout goed bruikbaar was in de mijnbouw. Er werden hele velden of vakken aangeplant met één boomsoort en bovendien allemaal bomen van dezelfde leeftijd. In de laatste decennia zijn de plannen van de gemeente er juist op gericht om de ontginningsbossen langzaam om te vormen naar meer gevarieerde bossen met een hogere natuurwaarde en recreatieve waarde.
Bij de uitvoering van de beheerplannen 2005-2015 door Staatsbosbeheer ontstonden er zorgen over de kwaliteit van het bosbeheer in onze gemeente. In 2012 is daarom een onafhankelijk onderzoek gedaan door Verwey4Forest. Er werd toen geconcludeerd dat de uitvoering door Staatsbosbeheer niet voldeed aan de geformuleerde doelstellingen. Er werd in overleg met gebruikersgroepen een nieuw beheerplan vastgesteld, maar in de jaren bleven de zorgen bestaan. Dit was reden voor een nieuw onderzoek door Verwey4Forest in 2018. Ook toen luidde de conclusie dat Staatsbosbeheer ernstig tekortgeschoten is in het onderhoud. Zo werd geconcludeerd dat op diverse jonge percelen veel te veel bomen staan per oppervlakte-eenheid, waardoor stammen relatief dun en kwetsbaar blijven en kroonontwikkeling achterwege blijft. Er leek teveel gestuurd te worden op financiële prikkels (houtoogst met hoge opbrengst) en te weinig op een lange termijn visie.
In 2018 is in deze raad uitgebreid gesproken over deze bevindingen en de kwaliteit van het bosbeheer door Staatsbosbeheer. Uiteindelijk was dit aanleiding om de pachtovereenkomst met Staatsbosbeheer te beëindigen.
Bosgroep Zuid heeft als nieuwe beheerder in voorbereiding op het uitvoeringsplan ook uitgebreid onderzoek gedaan naar de situatie in de bossen van Son en Breugel. Niet geheel verrassend deelden ook zij de mening dat het slecht gesteld is met onze bossen. Er is nog grotendeels sprake van een monocultuur van met name grove dennen. De bodem is verzuurd, er is nauwelijks onderbegroeiing in onze bossen en grote delen van onze bossen zijn niet bestand tegen klimaatverandering en zijn zeer gevoelig voor plagen of ziektes door de monocultuur.
Beheermogelijkheden
Als we kijken naar de beheermogelijkheden voor bossen, dan beschrijft de Stichting Natuurvolgend Bosbeheer waarnaar de motie verwijst drie mogelijkheden:
- Kaalkapbeheer
- Natuurvolgend bosbeheer d.m.v. uitkappen
- Natuurbos waarin niet geoogst wordt
Bij kaalkap worden hele velden tegelijk volledig kaalgekapt, waarna de bodem bewerkt wordt en nieuwe aanplant gedaan wordt, totdat die nieuwe bomen tientallen jaren later weer allemaal gekapt worden. Het bos blijft kwetsbaar voor plagen en ziektes en de biodiversiteit is zeer beperkt.
Bij natuurvolgend bosbeheer wordt er gedund, wat wil zeggen dat van bomen die elkaar hinderen in de groei, steeds een of meerdere bomen worden gekapt om de andere bomen meer ruimte te geven om zich optimaal te ontwikkelen.
Daarnaast kan er in dit type natuurvolgend bosbeheer een zogenaamde eindkap plaatsvinden als een boom de financiële doel diameter heeft bereikt. Daarbij staat dus de financiële opbrengst centraal.
In een natuurbos wordt helemaal niet geoogst. Dit kan in een bos waar een goed evenwicht bereikt is in soorten en leeftijden en waar de natuurwaarde volledig centraal staat. Wat ons betreft zou je op termijn grote delen van de bossen in Son en Breugel kunnen doorontwikkelen naar natuurbos zonder houtoogst. Die visie sluit ook aan bij de beheerplannen van Bosgroep Zuid die erop gericht zijn de vitaliteit en diversiteit van onze bossen te vergroten. Juist door het bos daar nu een handje bij te helpen kun je de transitie naar natuurbos versnellen en ontstaat al binnen tientallen jaren een veel robuuster bosgebied, waarbij de natuur daar honderden jaren tijd voor nodig zou hebben.
Als we de beheerplannen van Bosgroep Zuid moeten typeren volgens de typologie van Stichting Natuurvolgend Bosbeheer, dan is er in Son en Breugel dus sprake van natuurvolgend bosbeheer door middel van uitkappen. Zo wordt het bos vitaler gemaakt en wordt tegelijk een deel van de bijgroei van hout geoogst. Daarbij is er in Son en Breugel voor gekozen om slechts een deel van de bijgroei jaarlijks te oogsten. De overige bijgroei leidt dus tot toename van de hoeveelheid levend en – zeker niet onbelangrijk – ook dood hout in het bos.
Wel is het goed om de cijfers een beetje in perspectief te plaatsen. Er groeit jaarlijks ruim 2.000 m3 hout bij in onze bossen. Daarvan wordt maximaal 1.500 m3 geoogst, dus minder dan 75%. Er is dus geen sprake van afname van begroeiing, maar van toename!
Daarbij is het ook goed te bedenken dat we per inwoner in Nederland gemiddeld bijna 1 m3 hout per jaar gebruiken, dat is dus zo’n 17.500 m3 voor de inwoners van Son en Breugel, dus ruim 10x zoveel als wat we oogsten in onze bossen. Zouden we als Son en Breugel dus ooit zelfvoorzienend willen worden, dan moeten we ons houtverbruik dus flink beperken, maar zullen we ook hout moeten blijven oogsten. Zo niet, dan wordt er voor onze consumptie dus elders in de wereld bos gekapt, buiten ons toezicht om. Dat hout wordt met schepen die varen op stookolie getransporteerd over de hele wereld. Bepaald geen duurzame oplossing dus. Je kunt je afvragen of je – ook in Son en Breugel – niet zou moeten streven naar een betere balans tussen bosbouw en houtgebruik.
Noodzaak second opinion
Al deze informatie is overigens al jaren voorhanden voor de raadsleden in Son en Breugel en was zeker beschikbaar toen in maart 2021 het beheerplan werd goedgekeurd (met instemming van alle partijen behalve CDA). Er zijn geen recente ontwikkelingen, studies of inzichten die een heel ander beeld schetsen dan hetgeen ik zojuist uiteen gezet heb. Ook is de visie op het bosbeheer in Son en Breugel al jaren consistent en gericht op het vergroten van de biodiversiteit en weerbaarheid van onze bossen.
Wat er momenteel aan de hand is, is dat inwoners schrikken van het aantal oranje stippen in onze bossen. Veel natuurliefhebbers zijn bang dat niet de kwaliteit van de natuur voorop staat, maar de financiële opbrengst van het hout. Wij begrijpen die angst, maar zijn er ook van overtuigd dat de houtopbrengst van 30.000 euro per jaar en na aftrek van kosten zelfs maar zo’n 20.000 euro per jaar geen grote rol speelt in de besluitvorming. Als daar de grootste zorg zit, kunnen we die eenvoudig wegnemen door als gemeente garant te staan voor die 20.000 euro per jaar, zodat Bosgroep Zuid financieel ook rond komt zonder ook maar een euro aan houtopbrengsten te ontvangen.
Echter, achter al die oranje stippen gaat een veel genuanceerder verhaal schuil. Maar je kunt uiteraard niet verwachten dat iedere inwoner van Son en Breugel dat genuanceerde verhaal kent. Ook van natuurliefhebbers kun je niet verwachten dat ze op de hoogte zijn van die nuances. En je mag zelfs niet verwachten dat 17 raadsleden zich verdiept hebben in alle nuances van bosbeheer, we zijn immers geen bosbouwers.
Maar voorzitter, ik had wel verwacht dat in ieder fractie toch tenminste één specialist zat die dit verhaal wel grotendeels kende. Een specialist die zich de afgelopen jaren gemengd heeft in deze discussie, heeft geluisterd naar de vele experts die in de raad te gast zijn geweest en had deelgenomen aan de excursies naar onze eigen bossen om het verhaal van Bosgroep Zuid te horen.
Juist die raadsleden hadden in de afgelopen twee maanden ambassadeurs kunnen zijn voor de beheerplannen die we in maart hebben goedgekeurd. Juist die raadsleden hadden ook nu hun vertrouwen kunnen uitspreken in onze ambtenaren en in Bosgroep Zuid in plaats van twijfel te zaaien over de intenties van deze partners in het beheer van onze bossen. Ze hadden inwoners kunnen uitleggen waarom alle betrokken partijen al jaren consistent adviseren om beter onderhoud te plegen in onze bossen en ze hadden de inwoners kunnen wijzen op de mogelijkheden om deel te nemen aan de excursies van Bosgroep Zuid om meer uitleg te krijgen.
Maar helaas… Ik weet oprecht niet of het politiek opportunisme is of werkelijk zelfreflectie, maar een aantal fracties in deze raad bleek na 10 jaar discussie over de bossen nog niet in staat om uit te leggen waarom er gedund moet worden in onze bossen en roept nu om een second opinion. Ze willen na specialisten van Staatsbosbeheer, Verwey4Forest en Bosgroep Zuid nog een vierde specialist horen die wellicht een afwijkende mening heeft over het beheer van onze bossen. En mocht die specialist inderdaad gevonden worden, dan hebben deze partijen vervolgens waarschijnlijk nog een vijfde specialist nodig om te adviseren welke specialist nu gelijk heeft, want uiteindelijk zal de raad een besluit moeten nemen…
Dat wij voorstander zijn van het beheerplan van Bosgroep Zuid, betekent natuurlijk niet dat wij zonder enige vorm van kritiek toekijken. We hebben ook ná de besluitvorming over de beheerplannen alle informatieavonden en rondleidingen bezocht en ons uitgebreid laten informeren hoe de keuze tot kap van individuele bomen tot stand is gekomen. Steeds weer werden wij overtuigd door de duidelijke uitleg welke omringende bomen belemmerd werden in hun ontwikkeling, wat de impact was op de bodemontwikkeling of hoe het bos diverser en weerbaarder gemaakt kon worden door andere soorten een kans te geven.
We hebben ons daarbij afgevraagd hoe groot de kans is dat de – grotendeels door mensenhanden aangelegde – bossen zich tijdig en volledig herstellen en klimaatbestendig zouden worden zonder in te grijpen. We hebben wetenschappelijke artikelen gelezen over de kans dat bossen zich zonder meer aanpassen aan het veranderende klimaat (zie bijvoorbeeld https://link.springer.com/article/10.1007/s13595-019-0827-x). We hebben ons afgevraagd hoe duurzaam en sociaal het is als we stoppen met kappen en daarmee zelfs de laatste 10% van het houtverbruik van Son en Breugel buiten onze dorpsgrenzen gaan halen. We hebben overwogen of er andere oplossingen waren om die doelen te bereiken. Maar onze conclusie was en is dat er helaas geen realistische oplossing is zonder oranje stippen.
